پرليت نوعي سنگ آتشفشاني با ترکيب اسيدي تا حد واسط است که در محيط آب و يا مرطوب تشکيل مي شود. پرليت داراي بافت شيشه اي است و به سبب همراه داشتن آب، اشکال کروي در آن ايجاد شده است. ميزان آب همراه با پرليت در حدود ۲ تا ۵ درصد است.
● آشنايي
بعضي از دانشمندان معتقدند پرليت از هيدراسيون اسبيدين عامل گرديده است و آب موجود در آن به صورت مولکولي و هيدروکسيل است. نسبت مقدار اين دو نوع آب در پرليت به ميزان فراواني اکسيد کلسيم و منيزيم بستگي دارد. پرليت ها ناپايدارند و با گذشت زمان شروع به تبلور مي کنند و سپس خاصيت اصلي خود را از دست مي دهند. بيشتر پرليت هاي مرغوب به دوران سوم و چهارم زمين شناسي تعلق دارند. چنانچه پرليت آلتره گردد، به مونتموريلونيت ، اوپال و کلسدوني تبديل مي گردد.
● تهيه پرليت منبسط شده
سنگ پرليت را نخست خرد و سپس دانه بندي مي نمايند. پرليت دانه بندي شده ابتدا به بخش پيش گرم و از آنجا به داخل کوره هدايت مي گردد. دماي داخل کوره ميان ۷۰۰ تا ۱۱۰۰ درجه سانتيگراد و بر پايه ترکيب شيميايي و ميزان آب موجود در پرليت تنظيم مي شود. پرليت در داخل کوره منبسط و به کمک جريان هوا به طرف بالا رسانده مي شود. مواد زايد به طرف پايين کوره سقوط مي کنند.
● کاربرد پرليت منبسط شده
مصارف مهم پرليت منبسط شده عبارت است از تهيه بتن سبک وزن، پرکنندگي، عايق حرارتي و صوتي، کشاورزي و به عنوان صافي و ساينده است. پرليت را مي توان به نسبت هاي مختلف با سيمان مخلوط کرد و از آن قطعه هاي سبک وزن تهيه کرد. ملات پرليت از ملات سيمان سبک تر، هدايت گرمايي آن کم جذب صداي آن بيشتر است. در رنگ سازي، پلاستيک، لاستيک و عايق بندي فضاي خالي ديوارهاي دو جداره به کار مي رود. صفحات پرليتي را به کمک پرليت و يک ماده چسباننده نظير گچ مي توان تهيه نمود. اين صفحات وزن کم دارند و به عنوان عايق هاي خوب حرارتي و صوتي به کار مي روند. صفحات جذب صدا ، از مخلوط پرليت و آزبست پرس شده تهيه مي گردند.
▪ عايق حرارتي: مخلوط پرليت، آزبست و يک ماده چسباننده نظير گچ به صورت عايق حرارتي بسيار خوبي به مصرف مي رسد که از آن به منظور عايق بندي مخازن و لوله ها تا دماي ۱۰۰۰ درجه سانتيگراد استفاده مي شود.
▪ مصارف باغباني: اضافه کردن پرليت به خاک مزاياي مهمي دارد، از جمله ميزان جذب و نگهداري آب آن زياد است که اين موضوع سبب مي گردد تا از تبخير آب ، جلوگيري شود و آب به مدت طولاني در خاک باقي بماند. مرطوب بودن خاک ، موجب مي شود تا نياز خاک به آب کمتر باشد و بدين ترتيب از شسته شدن مواد غذايي خاک جلوگيري مي شود. وجود خلل و فرج در پرليت همراه با خاک، تبادل مواد و خاک را فزوني مي بخشد و ريشه گياهان به سهولت در خاک رشد مي نمايند.
● کاربرد پرليت خام
پرليت خام در صنايعي همچون سراميک، سانيره ها، ساخت الکترود، تهيه سيمان، مواد منفجره، متالوژي، توليد زئوليت مصنوعي، فيلتر و صافي و ساخت فيبر شيشه اي کاربرد دارد.
▪ سراميک: براي تهيه عناصر سيليس، آلکاني و آلومينيوم مورد نياز براي سراميک ها مي توان ترکيب همگن و يکسان پرليت خام را جايگزين کوارتز و فلدسپارت در تهيه چيني نمود. در تهيه لعاب هاي رنگي از پرليت مي توان استفاده نمود. در کاشي کف و سرويس هاي بهداشتي، پرليت به ميزان ۱۲ تا ۳۵ درصد جايگزين فلدسپارت مي شود. سراميک هاي الکتريکي و فيبر شيشه اي پرليت ها مناسب تشخيص داده شده اند.
▪ سيمان: براي تهيه سيمان پوزولان و بتن بکار مي رود.
▪ زئولیت: ماده اوليه مناسب براي تهيه انواع زئولیت ها با استفاده از محلول هاي گرمايي.
▪ ساينده ها: پرليت با داشتن سختي ۵ الي ۶ به عنوان ماده ساينده استفاه مي شود.
▪ متالوژي: پرليت خام اگر به صورت لايه روي مواد مذاب قرار گيرد مانع اکسيده شدن ماده مذاب، کاهش لفت دما و جمع آوري سرباره مي شود.
● ميزان توليد پرليت
ميزان پرليت مصرفي جهان در سال 1997، 1.8 تا 1.9 ميليون تن گزارش شده است. کشورهاي مهم توليد کننده پرليت عبارتند از : آمريکا، روسيه، يونان، ايتاليا، ژاپن و … .
● منابع پرليت ايران
ذخاير بزرگي از پرليت در شرق جاده ميانه تبريز در ناحيه سفيد خانه (۴۶ کيلومتري شمال شرقي ميانه) ، اطراف آبادي طارم (در غرب ميانه) کشف گرديده است. ميزان ذخيره معدن سفيد خانه در حدود ۵۰ ميليون تن گزارش گرديده است. با اکتشافات انجام شده توسط اداره کل معادن و فلزات خراسان ، ذخاير با ارزشي در اطراف بيرجند ، فردوس و طبس کشف گرديده است. در ديگر نقاط ايران و از جمله در استان سيستان و بلوچستان و شهرهاي نايين و کاشان نيز ذخاير پرليت کشف شده است.